Συγγενικές σχέσεις-σχέσεις αγάπης-σχέσεις ζωής (ΚΣΕ ΕΥΒΟΪΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 2010-2011)

ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ Β΄ ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ

ΜΑΪΟΣ 2011

(Σεμινάριο διάρκειας 96 ωρών)

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

1. Τίτλος:  «Συγγενικές σχέσεις-σχέσεις αγάπης-σχέσεις ζωής »

2. Ταυτότητα:
• Δάσκαλος-Δημιουργός:  ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

εκπαιδευτικός ΠΕ70, Δ/ντής του 15^ου Δημοτικού Σχολείου Χαλκίδας

apostgeo@gmail.com

• Γνωστική περιοχή:

Το σενάριο αυτό αφορά στο γνωστικό αντικείμενο της Γλώσσας της ΣΤ΄ τάξης, ενότητα 11  «Συγγενικές σχέσεις».

   Κείμενα:                                     

Συνάντηση Τηλέμαχου- Οδυσσέα

Ώρες με τη μητέρα μου

Πρέπει να φανώ γενναίος

Συμβατότητα με το Α.Π.Σ. και Δ.Ε.Π.Σ.: Το θέμα το οποίο επιλέχθηκε είναι συμβατό με το Α.Π.Σ και το Δ.Ε.Π.Π.Σ εφόσον αποτελεί θέμα ενότητας στο βιβλίο γλώσσας της ΣΤ΄ τάξης Δημοτικού και οι στόχοι που τίθενται άπτονται πλήρως του αναλυτικού προγράμματος  του εν λόγω γνωστικού αντικειμένου.

• Θέμα

Επανάληψη γραμματικών φαινομένων, που οι μαθητές έχουν ήδη διδαχθεί, μέσα από αποσπάσματα αυθεντικών λογοτεχνικών κειμένων.

3. Σκεπτικό της δραστηριότητας
• 3.1 Καινοτομίες

Στο σενάριο θα γίνει χρήση Η/Υ και συγκεκριμένων λογισμικών ανοιχτού και κλειστού τύπου. όπως Τα λογισμικά που θα χρησιμοποιηθούν στο σενάριο είναι λογισμικά που προωθούν από τη μια μεριά την αφομοίωση/απομνημόνευση γνώσεων-εννοιών σύμφωνα με τις συμπεριφοριστικές θεωρίες και από την άλλη την ανάπτυξη της δημιουργικής και κριτικής σκέψης σύμφωνα με τις γνωστικές και κοινωνικοπολιτικές θεωρίες. Τα λογισμικά που θα χρησιμοποιηθούν είναι τα παρακάτω:

Ø  Office word, λογισμικό γενικής χρήσης, επεξεργαστής κειμένου.

Ø  Power Point, λογισμικό παρουσίασης.

Ø  Κλειστό λογισμικό του Π.Ι. για το μάθημα της Γλώσσας Ε΄και ΣΤ΄τάξης

Ø  Explorer, Mozilla Firefox, αξιοποίηση διαδικτύου με τη χρήση των διαφυλλιστών.

Οι Τ.Π.Ε. μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως γνωστικό εργαλείο και να ενισχύσουν τη μαθησιακή διαδικασία, αφού υποστηρίζουν διερευνητικού και ανακαλυπτικού τύπου μαθησιακές καταστάσεις. Οι συγκεκριμένες εκπαιδευτικές δραστηριότητες που προτείνονται συμβάλλουν στην καλλιέργεια της δημιουργικής έκφρασης και της κριτικής σκέψης, στην απόκτηση στάσεων και δεξιοτήτων απέναντι σε προβληματικές καταστάσεις. Επίσης γίνεται σύνθεση με άλλες επιστήμες, ενίσχυση ικανότητας λογικών διεργασιών για την επίλυση προβλημάτων, άσκηση στη σαφή διατύπωση νοητικών συμπερασμάτων και στην αξιοποίηση των Τ.Π.Ε.

·         3.2 Προστιθέμενη αξία:

Οι Τ.Π.Ε. προωθούν δραστηριότητες επικοινωνίας και αναζήτησης πληροφοριών. Ο Η/Υ προωθεί τις υπάρχουσες εμπειρίες  των μαθητών, παρέχει νέες καθώς και αυθεντικές εμπειρίες στους μαθητές σχετικά με τη διαδικασία οικοδόμησης της γνώσης, υποστηρίζει την ενσωμάτωση της μάθησης σε ρεαλιστικά περιβάλλοντα, ενθαρρύνει την έκφραση των απόψεων, των αντιλήψεων και των ιδεών των μαθητών στο πλαίσιο της μαθησιακής διαδικασίας. Επιπλέον προωθεί την εμπέδωση της μάθησης μέσω της κοινωνικής εμπειρίας και αλληλεπίδρασης και ενθαρρύνει χρήσεις πολλαπλών και ταυτόχρονων μορφών αναπαράστασης της πραγματικότητας.

Στο σενάριο αυτό οι ΤΠΕ χρησιμοποιούνται για την αναζήτηση πληροφοριών από το διαδίκτυο, επεξεργασία κειμενικών στοιχείων και για την παραγωγή γραπτού λόγου. Η χρήση των ΤΠΕ στην προκειμένη περίπτωση δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά αφενός να χρησιμοποιήσουν τις βασικές λειτουργίες του λογισμικού επεξεργασίας κειμένου, κι αφετέρου να κατανοήσουν καλύτερα τη δομή και τη λειτουργία της υποτακτικής σύνδεσης (είδη σύνδεσης κύριων προτάσεων με δευτερεύουσες προτάσεις) και της γραπτής αφήγησης (χρόνοι ρημάτων, χρονικές προτάσεις, χρονικοί προσδιορισμοί, χρονική συνέχεια αφηγηματικού κειμένου).

·         3.3 Γνωστικά-διδακτικά προβλήματα

Οι  μαθητές σε μεγάλο βαθμό γνωρίζουν τη χρήση εκπαιδευτικού λογισμικού. Είναι ικανοί στη χρήση και αξιοποίηση του λογισμικού επεξεργασίας κειμένου Word. Ο δάσκαλος αρκεί να συντονίζει, να κατευθύνει και να παρέχει εξηγήσεις στο χειρισμό των Η/Υ προκειμένου οι μαθητές να ανταποκριθούν στην πορεία διδασκαλίας.

4. Πλαίσιο εφαρμογής

·         4.1 Σε ποιους απευθύνεται:

Το σενάριο απευθύνεται στους μαθητές της ΣΤ΄ τάξης του Δημοτικού Σχολείου

·         4.2 Χρόνος υλοποίησης

Το σενάριο θα ολοκληρωθεί σε 6 διδακτικές ώρες

·         4.3 Χώρος υλοποίησης

Οι μαθητές θα εργαστούν στην αίθουσα πληροφορικής του σχολείου χρησιμοποιώντας τους εγκατεστημένους Η/Υ.

·         4.4 Προαπαιτούμενες γνώσεις των μαθητών

Οι μαθητές κατέχουν τις  βασικές δεξιότητες χρήσης του Η/Υ και έχουν εξασκηθεί πάνω στις βασικές λειτουργίες του λογισμικού γενικής χρήσης Word (δημιουργία κειμένου, μορφοποίηση χαρακτήρων και κειμένου, ορθογραφικός και γραμματικός έλεγχος) και είναι σε θέση να ανταποκριθούν στις δραστηριότητες που θα τους δοθούν.

Ως προς το γνωστικό αντικείμενο οι μαθητές έχουν την ικανότητα κατανόησης κειμένου, του εντοπισμού κι αναγνώρισης εξαρτημένων (δευτερευουσών) προτάσεων, των ειδών σύνδεσης προτάσεων στον προφορικό και γραπτό λόγο, τους χρονικοί προσδιορισμούς.

·         4.5 Απαιτούμενα βοηθητικά υλικά και εργαλεία:

Κατά την πραγματοποίηση του σεναρίου θα χρειαστούν Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές, λογισμικό γενικής χρήσης (Word) λογισμικό παρουσίασης (Power Point), το εξειδικευμένο εκπαιδευτικό λογισμικό στη Γλώσσα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, διαδικτυακές διευθύνσεις, βιντεοπροβολέας, εκτυπωτής, φύλλα εργασίας,. Επίσης θα πρέπει να υπάρχουν βιβλία και λεξικά από τη βιβλιοθήκη του σχολείου.

·         4.6 Κοινωνική ενορχήστρωση της τάξης:

Ο εκπαιδευτικός συντονίζει τη διαδικασία, εμψυχώνει, ενθαρρύνει για συνεργασία, καθοδηγεί τους μαθητές και τους δίνει κίνητρα να εκφράσουν τις απόψεις τους και να αξιολογήσουν τις απόψεις των συμμαθητών τους, ώστε να αναπτύξουν την κριτική τους σκέψη. Η εργασία σε ομάδες ευνοεί την αλληλοβοήθεια, την ανταλλαγή απόψεων και την αυτενεργό διερεύνηση του θέματος. Τα παιδιά χωρίζονται σε τριάδες. Το κάθε μέλος έχει συγκεκριμένο ρόλο στην ομάδα, για παράδειγμα συντονιστής, γραμματέας, σύμβουλος. Οι ρόλοι εναλλάσσονται για να μπορέσουν όλοι οι μαθητές να χρησιμοποιήσουν τον ηλεκτρονικό υπολογιστή. Η κάθε τριάδα έχει στη διάθεσή της έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή με το εν λόγω λογισμικό εγκατεστημένο, το φύλλο εργασίας αποθηκευμένο με τη μορφή αρχείου του Word και μια δέσμη φωτοτυπιών με θεωρία Γραμματικής κι αντικείμενο μελέτης τις δευτερεύουσες προτάσεις και τους χρονικούς προσδιορισμούς.

 Όλοι οι μαθητές σταδιακά αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, οικοδομούν τη νέα γνώση και μαθαίνουν «πώς να μαθαίνουν».

5. Στόχοι του σεναρίου

Ο βασικός στόχος είναι να αναπτυχθεί η ικανότητα των μαθητών να επικοινωνούν αποτελεσματικά (προφορικά και γραπτά) κατανοώντας και παράγοντας διάφορα είδη λόγου και είδη κειμένων (αφηγηματικά, περιγραφικά κατευθυντικά κτλ.) και μέσα στο πλαίσιο αυτό να γίνει η συνειδητοποίηση του γλωσσικού συστήματος. Τα παραπάνω πραγματώνονται τόσο μέσω της πρόσληψης (κατανόηση-επεξεργασία) διαφόρων ειδών κειμένου, όσο και μέσω της παραγωγής (προφορικά και γραπτά) των αντίστοιχων κάθε φορά ειδών των οποίων έχει γίνει προηγουμένως –στην ίδια ενότητα- επεξεργασία. Στο συγκεκριμένο σενάριο στόχος είναι να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές τις ιδιαιτερότητες αφηγηματικών και περιγραφικών κειμένων (χρόνοι ρημάτων, χρονικές προτάσεις, χρονικοί προσδιορισμοί, χρονική συνέχεια αφηγηματικού κειμένου), την υποτακτική σύνδεση και τις δευτερεύουσες (εξαρτημένες) προτάσεις.

·         5.1 Γνωστικοί στόχοι

Ø  Να εμπεδώσουν οι μαθητές την παρατακτική – υποτακτική σύνδεση και τις ασύνδετες προτάσεις

Ø  Να επαναλάβουν γραμματικά φαινόμενα που έχουν ήδη διδαχθεί και επισημαίνονται στη συγκεκριμένη ενότητα: παρατακτική σύνδεση με αντιθετικούς συνδέσμους, εναντιωματικές προτάσεις και λειτουργίες της γενικής πτώσης

Ø  Να μάθουν πώς περιγράφουμε ένα πρόσωπο

·         5.2 Στόχοι σε επίπεδο δεξιοτήτων:

Ø  Να αναπτύξουν δεξιότητες επικοινωνίας και συνεργασίας.

Ø  Να εντοπίζουν, να επιλέγουν και να οργανώνουν απλές πληροφορίες μέσα από μια ποικιλία πηγών, χρησιμοποιώντας κυρίως την τεχνολογία για να ανακοινώνουν και να παρουσιάζουν τις εργασίες τους.

Ø  Να εξασκούν βασικές λειτουργίες του λογισμικού γενικής χρήσης Word (δημιουργία κειμένου, μορφοποίηση χαρακτήρων και κειμένου, ορθογραφικός και γραμματικός έλεγχος) να μπορούν να καταγράφουν τις σκέψεις τους και να είναι σε θέση να ανταποκρίνονται  σε δραστηριότητες που τους δίδονται.

·         5.3 Στόχοι σε επίπεδο στάσεων

Ø  Ένας από τους κύριους στόχους που επιζητούμε να πετύχουμε, είναι η ανάπτυξη της συνεργατικότητας, η διευθέτηση των συγκρούσεων και η ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των μαθητών προκειμένου να καταλήξουν σε κοινά συμπεράσματα. Επίσης η καλλιέργεια αισθητικού κριτηρίου και η ανάδειξη κλίσεων και δεξιοτήτων.

Ø  Να τονώσουν οι μαθητές/τριες την αυτοπεποίθησή και την αυτοεκτίμησή τους μέσα από δραστηριότητες βασισμένες στη συνεργασία και την ανταλλαγή απόψεων.

Ø  Να έχουν σαφή γνώση και αντίληψη των πρότερων γνώσεων τους και να χρησιμοποιούν αυτό το γνωστικό υπόβαθρο για να οικοδομούν νέες έννοιες.

Ø  Να αναπτύξουν κριτική και δημιουργική σκέψη.

·         5.4 Ως προς τη χρήση των Τ.Π.Ε.

Ø  Να αναπτύξουν θετική στάση απέναντι στον Η/Υ.

Ø  Οι ΤΠΕ μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο κατά τη μαθησιακή διαδικασία στο δημοτικό σχολείο. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν γνωστικό εργαλείο όχι μόνο στη Γλώσσα, αλλά και στα άλλα μαθήματα και να υποστηρίξουν αποτελεσματικά νέες μεθόδους διερευνητικής διδασκαλίας. Επίσης είναι δυνατόν με τη χρήση των ΤΠΕ να υποστηρίξουμε δραστηριότητες έκφρασης, επικοινωνίας, καλλιτεχνικής δημιουργίας και αναζήτησης πληροφοριών. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής προωθεί τις υπάρχουσες εμπειρίες των μαθητών, παρέχει νέες και ενθαρρύνει την έκφραση των απόψεων, των αντιλήψεων, των ιδεών και των νοητικών μοντέλων των μαθητών, προωθεί την εμπέδωση της μάθησης μέσω της κοινωνικής εμπειρίας και αλληλεπίδρασης και ενθαρρύνει χρήσεις πολλαπλών και ταυτόχρονων μορφών αναπαράστασης της πραγματικότητας.

6. Πορεία Διδασκαλίας και Υλοποίηση δραστηριοτήτων

·         6.1 Παρουσίαση ροής-εφαρμογής των δραστηριοτήτων:

1^η  & 2^η  Διδακτική ώρα

Η αφόρμηση γίνεται με την παρουσίαση στους μαθητές διαφόρων εικόνων οι οποίες απεικονίζουν, εικόνες από ευτυχισμένες οικογενειακές στιγμές. Η παρουσίαση γίνεται με τη βοήθεια λογισμικού παρουσίασης Power Point και με χρήση βιντεοπροβολέα. Κατά τη διάρκεια της παρουσίασης γίνονται σχολιασμοί από το δάσκαλο και από τους μαθητές για τις σχέσεις και τους δεσμούς που δημιουργούνται μέσα στην οικογένεια. Επίσης γίνεται λόγος για την ιδιαιτερότητα των σχέσεων μεταξύ γονιών και παιδιών αλλά και μεταξύ των υπόλοιπων συγγενικών προσώπων.

Ακολουθεί η ανάγνωση του ποιήματος Συνάντηση Τηλέμαχου – Οδυσσέα (σελ.83) και ακολουθούν ερωτήσεις επεξεργασίας όπως: Τι γνωρίζετε για τον Τηλέμαχο και τον Οδυσσέα; Γιατί συναντιούνται μετά από πολλά χρόνια; Ποια είναι τα συναισθήματα των δύο ηρώων, πατέρα και γιού; Τι ήταν ο Όμηρος και τι περιγράφει η Οδύσσεια; Κατόπιν και αφού χωριστούν σε τέσσερις ομάδες, καλούνται οι μαθητές να ανοίξουν τους Η/Υ κάνοντας χρήση των διαφυλλιστών  και των μηχανών αναζήτησης να βρουν πληροφορίες από το βικιπαίδεια για τον Οδυσσέα, τον Τηλέμαχο, τον Όμηρο και την Οδύσσεια -αντίστοιχα κάθε ομάδα- και να πουν λίγα λόγια.  Στη συνέχεια ζητάμε από τους μαθητές να κάνουν το Φύλλο Εργασίας 1 που βρίσκεται φάκελο ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ στην επιφάνεια εργασίας. Στο τέλος της ώρας ζητάμε από τους μαθητές να βρουν στο σπίτι πληροφορίες και φωτογραφίες από το διαδίκτυο για τη γιορτή της μητέρας και να τις φέρουν στο επόμενο μάθημα.

3^η & 4^η Διδακτική ώρα

Η αφόρμηση γίνεται με την ανάγνωση των  πληροφοριών για τη γιορτή της μητέρας που τους ζητήθηκε να βρουν από το προηγούμενο μάθημα. Στη συνέχεια διαβάζουμε το μάθημα «Ώρες με τη μητέρα μου» στη σελ 84 και κάνουμε λόγο για την άρρηκτη σχέση που υπάρχει μεταξύ μάνας και παιδιού. Αναφέρουμε και σχετικές παροιμίες. Στη συνέχεια αφού λυθούν οι ασκήσεις 1 και 2 του βιβλίου (σελ 85) κάνουμε λόγο για το πώς περιγράφουμε ένα πρόσωπο στην τάξη και οι μαθητές εκτελούν τις ασκήσεις 3 και 6. Αφού συμπληρώσουν την άσκηση 6, ζητάμε να γράψουν στο Word ό,τι συμπλήρωσαν σε μορφή πλέον κειμένου και να το εκτυπώσουν για να το διαβάσουν στο επόμενο μάθημα.

5^η & 6^η Διδακτική ώρα

Η αφόρμηση γίνεται με την ανάγνωση των κειμένων που έγραψαν με τη χρήση του λογισμικού Word και που εκτύπωσαν οι μαθητές την προηγούμενη μέρα. Ακολούθως γίνεται συζήτηση για το αν και ποιοί έχουν πάει κατασκήνωση μόνοι τους και για το τι συναισθήματα ένιωσαν την πρώτη φορά χωρίς τους γονείς τους. Στη συνέχεια γίνεται ανάγνωση του κειμένου «Πρέπει να φανώ γενναίος» της σελ 89 και ακολουθεί η εκτέλεση των εργασιών 1 και 2. Ακολούθως γίνεται χρήση του βιβλίου Γραμματικής σελ (266) και εξήγηση της σύνδεσης προτάσεων ( ασύνδετο σχήμα, παρατακτική και υποτακτική σύνδεση) και λύνεται η άσκηση 3. Στη συνέχεια ζητείται από τους μαθητές να ανοίξουν τους υπολογιστές και από το φάκελο ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ της επιφάνειας εργασίας με τη χρήση του word να κάνουν το 2^ο φύλλο αξιολόγησης. Αφού τελειώσουν γίνεται χρήση του κλειστού λογισμικού του Π.Ι. της γλώσσας Ε΄ και ΣΤ΄τάξης για ανατροφοδότηση και εμπέδωση.

·         6.2 Τα εργαλεία:

Το λογισμικό παρουσίασης Power Point χρησιμοποιείται στην αφόρμηση αλλά και σε όλη τη διάρκεια του μαθήματος.

Με το λογισμικό γενικής χρήσης (Word) δημιουργούνται τα φύλλα εργασίας και καταγράφονται οι πληροφορίες που αντλούνται από το διαδίκτυο.

Η ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια (el.wikipedia) χρησιμοποιείται στην αναζήτηση πληροφοριών.

Το κλειστό λογισμικό του Π.Ι. χρησιμοποιείται για ανατροφοδότηση-αξιολόγηση της διδασκόμενης ύλης.

·         6.3 Οι πηγές:

Τα μέλη της κάθε ομάδας για να πετύχουν αυτά που τους ζητούνται, επισκέπτονται συγκεκριμένους δικτυακούς τόπους (http://wikipedia.org) από όπου μπορούν να αναζητούν τις πληροφορίες που τους χρειάζονται.

7. Αξιολόγηση

Η αξιολόγηση γίνεται καθ’ όλη τη διάρκεια του σεναρίου. Η αξιολόγηση των εργασιών των μαθητών γίνεται αναφορικά με:

·               Την ανάπτυξη πρωτοβουλιών στην εκτέλεση των μαθησιακών έργων

·               Τη  συνεργασία και τη διαμαθητική επικοινωνία που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο των ομάδων και της σχολικής τάξης για τη υλοποίηση των δραστηριοτήτων.

·               Την αξιοποίηση διαδικτυακών διευθύνσεων και λογισμικών προκειμένου να συλλέξουν πληροφορίες και να παράγουν υλικό από κείμενα και εικόνες, το οποίο παρουσιάζουν στους συμμαθητές τους.

·               Την ποιότητα της επιχειρηματολογίας και των διαλόγων που αναπτύσσουν προκειμένου να παρουσιάσουν και να υποστηρίξουν τη γνώμη τους.

8. Επέκταση της δραστηριότητας

Οι μαθητές εργάζονται ομαδοσυνεργατικά με το λογισμικό Word δημιουργώντας κείμενα σύμφωνα με το συμπεριφοριστικό μοντέλο.

Ως εργασία επέκτασης και παράλληλα αξιολόγησης της εν λόγω διδακτικής δραστηριότητας, θα μπορούσαμε να ζητήσουμε από τα παιδιά κάθε ομάδας να παραγάγουν ένα αφηγηματικό κείμενο με θέμα δικής τους επιλογής χρησιμοποιώντας το ίδιο λογισμικό εγκατεστημένο στο ίδιο λειτουργικό σύστημα, στη συνέχεια να κάνουν τον ορθογραφικό έλεγχο του κειμένου τους και, τέλος, αφού εντοπίσουν και χρωματίσουν με διαφορετικό χρώμα όλα τα είδη εξαρτημένων προτάσεων που περιλαμβάνει το κείμενό τους, να αντιγράψουν τις εξαρτημένες προτάσεις του κειμένου τους, στο κατάλληλο κελί την καθεμιά, σε κενό πίνακα του φύλλου εργασίας. Επίσης μπορεί για την παραγωγή αφηγηματικού ή περιγραφικού κειμένου να γίνει χρήση του λογισμικού «ιδεοκατασκευές»

9. Βιβλιογραφία

·        Βιβλίο μαθητή, ΣΤ΄ Δημοτικού, Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων, 2009, Αθήνα

·        Βιβλίο δασκάλου, ΣΤ΄ Δημοτικού, Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων, 2009, Αθήνα

·        Ματσαγγούρας Γ. Ηλίας, Η σχολική τάξη (τόμος Α΄), 2001, Αθήνα

·        Πυργιωτάκης Ε. Ιωάννης, Εισαγωγή στην Παιδαγωγική Επιστήμη, εκδόσεις Ελληνικά γράμματα,2000, Αθήνα

10. Δικτυογραφία

Δικτυακός τόπος με πολλές πληροφορίες http://wikipedia.org