Το χαρούμενο λιβάδι (2Ο ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΘΗΒΑΣ 2009-2010)

Τίτλος:  Το χαρούμενο λιβάδι

Ταυτότητα του σεναρίου

• Όνομα δασκάλας: Κολέσια Χρυσούλα (istoriesdaskalwn.blogspot.com)
• Γνωστική περιοχή: Γλώσσα με διαθεματική προέκταση στη Μελέτη Περιβάλλοντος.
• Θέμα: Το σενάριο αφορά στην αποδοχή της διαφορετικότητας αλλά και στη δημιουργική γραφή σε ομάδες ενός αφηγηματικού κειμένου.

 Σκεπτικό

• Καινοτομίες

Το σενάριο, εκτός από την παραδοσιακή προσέγγιση ενός μαθήματος στη Γλώσσα,  περιλαμβάνει δραστηριότητες αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών με τη χρήση του λογισμικού Eπεξεργασίας Κειμένου, ηλεκτρονικού λεξικού και του λογισμικού Ιδεοκατασκευές.  Πρόκειται για ένα ανοιχτό λογισμικό  που δίνει ελευθερία ενεργειών στο μαθητή και επιτρέπει την ανάπτυξη της φαντασίας τους, λειτουργώντας ως μέσο αυτοέκφρασης στο πλαίσιο της ομαδοσυνεργατικής παραγωγής γραπτού λόγου. Προσπαθούμε, επίσης, να εκμεταλλευτούμε στο έπακρο τις εκπαιδευτικές δυνατότητες που έχει ο Επεξεργαστής Κειμένου ώστε να δώσει την ευκαιρία στα παιδιά για ανάπτυξη δεξιοτήτων που δε θα ήταν δυνατό να αναπτυχθούν στον ίδιο βαθμό με τα παραδοσιακά μέσα.

• Προστιθέμενη αξία

Η αξιοποίηση της τεχνολογίας και των πολυμέσων κεντρίζει το ενδιαφέρον των παιδιών, κάνει πιο προσιτή και κατανοητή τη διδασκαλία του αλλά και παρέχει στους μαθητές κίνητρα για μάθηση καθώς τους δίνει την ευκαιρία δημιουργίας ευπαρουσίαστων κειμένων. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τους κακογράφους και τους δυσλεκτικούς μαθητές καθώς τα κείμενα που γράφονται στο χέρι πολλές φορές επισύρουν αρνητικές παρατηρήσεις και συμβουλές από μέρους των μεγάλων.

• Γνωστικά – διδακτικά προβλήματα

-      Η δυσκολία στη χρήση του πληκτρολογίου και του ποντικιού ίσως είναι αρχικά ένας αρνητικός παράγοντας στη παραγωγή γραπτών κειμένων από τα παιδιά. Το πρόβλημα αυτό λύνεται με την ανάθεση του ρόλου του συγγραφέα στο μαθητή που έχει τη μεγαλύτερη εξοικείωση ενώ οι υπόλοιποι παράγουν ιδέες.

-      Η χρήση της αυτόματης διόρθωσης μπορεί να εξελιχθεί σε μια μηχανική διαδικασία, ενώ ο στόχος μας είναι το παιδί να σταθεί σε ένα λάθος, να αναρωτηθεί για την ορθότητα κάθε επιλογής που του δίνει ο υπολογιστής και μέσα από τη συζήτηση με τα μέλη της ομάδας, το δάσκαλο ή τη χρήση λεξικού να μάθει την ορθογραφία των λέξεων που τον ενδιαφέρουν.

-      Το λογισμικό Ιδεοκατασκευές προϋποθέτει μαθητές με ανεπτυγμένη ικανότητα ανάγνωσης.

Το συγκεκριμένο σενάριο στηρίζεται σε αρχές και πρότυπα της Γνωστικής Ψυχολογίας στο χώρο της γραφής και αξιοποιεί τις δυνατότητες που παρέχει η εκπαιδευτική τεχνολογία για τη δημιουργία κατάλληλου υποστηρικτικού μαθησιακού περιβάλλοντος. Η γραπτή έκφραση αντιμετωπίζεται ως μια ενεργητική διαδικασία. Δίνεται μεγαλύτερη έμφαση και προσοχή στις διαδικασίες της γραφής που εκτελεί ο συγγραφέας όταν γράφει, παρά στο περιεχόμενο και στο τελικό προϊόν (Ματσαγγούρας, 1997). Η εκμάθηση του γραπτού λόγου αντιμετωπίζεται ως ένα θέμα στενά συνδεδεμένο με τη σχολική εξέλιξη και πορεία του παιδιού, εφόσον ο γραπτός λόγος αποτελεί το κυριότερο μέσο με το οποίο οι μαθητές δείχνουν τις γνώσεις τους σε διάφορα γνωστικά αντικείμενα (Graves, 1994).

Πλαίσιο εφαρμογής

• Σε ποιους απευθύνεται

Το σενάριο απευθύνεται σε μαθητές της Γ΄ Δημοτικού, οι  οποίοι στην ηλικία αυτή μαθαίνουν να δομούν και να οργανώνουν το λόγο τους.  Μπορεί, επίσης, να αξιοποιηθεί από μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες τύπου δυσλεξίας καθώς είναι γνωστό πως εργασίες που η εκτέλεση τους με χαρτί και μολύβι είναι επίπονη, στον Η/Υ γίνεται πολύ πιο εύκολα και πιο ευχάριστα.

Χρόνος υλοποίησης

Απαιτούνται 4-6 διδακτικές ώρες.

• Χώρος υλοποίησης

Το σενάριο απαιτεί τα παιδιά να εργαστούν εξολοκλήρου στο εργαστήριο πληροφορικής καθώς, ταυτόχρονα με την επεξεργασία του βιβλίου, θα πρέπει να εκτελούν δραστηριότητες στον υπολογιστή.

• Προαπαιτούμενες γνώσεις των μαθητών

Τα παιδιά θα πρέπει να διαθέτουν ένα στοιχειώδες ψηφιακό εγγραμματισμό (να γράφουν στο πληκτρολόγιο με σχετική άνεση, να γνωρίζουν τη χρήση του ποντικιού κλπ.). Όσον αφορά το γνωστικό αντικείμενο, τα παιδιά θα πρέπει να διαβάζουν με ευχέρεια, να μπορούν να βρίσκουν τα δομικά στοιχεία ενός κειμένου, να μπορούν να γράψουν ένα δομημένο κείμενο και να ακολουθούν οδηγίες ώστε να φτάσουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα.

• Απαιτούμενα βοηθητικά υλικά και εργαλεία

Κατά την πραγματοποίηση του σεναρίου θα χρειαστούν ηλεκτρονικοί υπολογιστές, ο Επεξεργαστής Κειμένου (λογισμικό γενικής χρήσης), το εκπαιδευτικό λογισμικό Ιδεοκατασκευές και ένας εκτυπωτής.

• Κοινωνική ενορχήστρωση της τάξης

Οι μαθητές εργάζονται σε ομάδες 2-3 ατόμων, οπότε και απαιτείται ανάλογος αριθμός Η/Υ, που θα έχουν δυνατότητα σύνδεσης με το διαδίκτυο. Στη διάρκεια της υλοποίησης του σεναρίου ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να ελέγχει τα συμπεράσματα των μαθητών, να συνεργάζεται μαζί τους, να τους καθοδηγεί ώστε να αντιλαμβάνονται καλύτερα τα αποτελέσματά τους και να τους ενθαρρύνει να συνεχίσουν την διερεύνηση.

• Στόχοι της δραστηριότητας

Ως προς το γνωστικό αντικείμενο

Η θεματολογία του εκπαιδευτικού σεναρίου είναι σύμφωνη με τους στόχους που περιγράφονται στα σχετικά Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών και στα Δ.Ε.Π.Π.Σ. . Δίνεται μεγαλύτερη έμφαση και προσοχή στις διαδικασίες της γραφής που εκτελεί ο μαθητής όταν γράφει, παρά στο περιεχόμενο και στο τελικό προϊόν. Οι μαθητές στο τέλος της διδασκαλίας πρέπει να είναι ικανοί:

Ø  να αναγνωρίζουν τη φωνή ή τις φωνές που συμμετέχουν στην οργάνωση του κειμένου,

Ø  να εντοπίζουν το θέμα που πραγματεύονται οι παράγραφοι,

Ø  να οργανώνουν ένα περιεχόμενο σε απλούς εννοιολογικούς χάρτες,

Ø  να ερμηνεύουν τις συναισθηματικές αντιδράσεις των ηρώων,

Ø  να εντοπίζουν τα δομικά χαρακτηριστικά του κειμενικού είδους, ώστε να αναπαράγουν τη δομή του, προφορικά ή γραπτά,

Ø  να συνδέουν το θέμα με οικείο προσωπικό και κοινωνικό πρόβλημα,

Ø  να αντιλαμβάνονται την επικοινωνιακή λειτουργία των γραμματικών φαινομένων,

Ø  να επιχειρηματολογούν για τη θέση/στάση των ηρώων.

Ως προς τη μαθησιακή διαδικασία

 οι μαθητές ασκούνται στο να:

Ø  συνεργάζονται για την παραγωγή γραπτού λόγου,

Ø  καλλιεργούν τις εκφραστικές τους δεξιότητες στον προφορικό και στον          γραπτό λόγο,

Ø  αναπτύσσουν τη φαντασία και τη δημιουργική σκέψη.

Ως προς τη διαπολιτισμική αγωγή

οι μαθητές πρέπει να:

Ø   διαμορφώσουν θετικές αντιλήψεις για τις διαφορές μεταξύ των πολιτισμών,

Ø  να αντιληφθούν ότι η  διαφορετικότητα είναι μέρος της  καθημερινότητάς  μας.

Ως προς τη χρήση νέων τεχνολογιών

Οι μαθητές πρέπει να:

Ø  να αποκτήσουν ευχέρεια στη συγγραφή ηλεκτρονικών κειμένων,

Ø  να ανατρέχουν σε ηλεκτρονικά λεξικά,

Ø  να χρησιμοποιούν με εποικοδομητικό τρόπο της εκπαιδευτικές δυνατότητες που προσφέρει ο Επεξεργαστής Κειμένων,

Ø  να χρησιμοποιούν εκπαιδευτικά λογισμικά (Ιδεοκατασκευές) για να βελτιώσουν την παραγωγή γραπτού λόγου.

Ανάλυση των δραστηριοτήτων

1^ο δίωρο

Τα παιδιά αρχικά  διαβάζουν το κείμενο Χαρούμενο λιβάδι της Φυλλιώς Νικολούδη από το βιβλίο της Γλώσσας (2^ο τεύχος σελ. 49). Επειδή πρόκειται για παραμύθι η πρώτη ανάγνωση μπορεί να γίνει από το δάσκαλο. Για να μπορέσουν να κατανοήσουν τα δομικά στοιχεία της αφήγησης ώστε να μπορέσουν να τα χρησιμοποιούν και στο δικό τους γραπτό λόγο δημιουργούν έναν εννοιολογικό χάρτη (ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1) το οποίο θα τους βοηθήσει να ξεκλειδώσουν το κείμενο. Το κείμενο είναι απόσπασμα από βιβλίο. Συχνά για τα βιβλία που διαβάζουμε κρατάμε σημειώσεις. Τα παιδιά γράφουν στο word  την κάρτα του βιβλίου που διάβασε η Μελίνα. (ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2) Η δραστηριότητα αυτή στοχεύει στο να μάθουν τα παιδιά να συγκρατούν τα βασικά σημεία του βιβλίου που διαβάζουν και να φτιάξουν κάρτες και για άλλα βιβλία ώστε να τα παρουσιάσουν στους συμμαθητές τους.

Στο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 3 τα παιδιά διαβάζουν τα κόμικς και συζητούν μεταξύ τους για το πώς μπορεί να νιώθει ο κάθε ήρωας. Κάθε ομάδα ανακοινώνει δυνατά τα συμπεράσματά της. Οι μαθητές έτσι, πρώτα στο κείμενο και τώρα στα κόμικς εντοπίζουν τη διαφορετικότητα όπως αυτή εκδηλώνεται στον κόσμο των φυτών αλλά και στους ανθρώπους και στη συνέχεια αναμένεται ότι θα τη συσχετίσουν με τις διακρίσεις οι οποίες αποτελούν μέρος της καθημερινής μας ζωής.  Κάνοντας «ένα βήμα πιο πέρα» θα επικεντρωθούμε στα κοινά τους σημεία, τα οποία συντελούν στην αποδοχή του «άλλου», του «διαφορετικού». Όλο το πιο πάνω πλαίσιο θα αποτελέσει τη βάση για τη γραπτή έκφραση η οποία θα ακολουθήσει.

Το πρώτο δίωρο θα κλείσει με την επιχειρηματολογία των ηρώων (ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4). Τα παιδιά θα ανοίξουν το λογισμικό Rhubarb και θα εκτελέσουν τις τρεις ασκήσεις που έχουν δημιουργηθεί με το συγκεκριμένο λογισμικό. Στις ασκήσεις του Rhubarb εμφανίζεται ένα κείμενο στο οποίο όλες οι λέξεις έχουν αντικατασταθεί από αστερίσκους. Βέβαια δίνουμε κάποιες έτοιμες λέξεις για βοήθεια. Ο μαθητής πρέπει να μαντέψει τις λέξεις του κειμένου πληκτρολογώντας κάθε λέξη μέσα σε ένα κουτάκι. Στη συνέχεια πατά ένα κουμπί ή ENTER. Αν η λέξη που εισάγει βρίσκεται στο κείμενο, τότε η σωστή λέξη εμφανίζεται αντικαθιστώντας τους αστερίσκους. Έτσι σταδιακά ο μαθητής "χτίζει" ολόκληρο το κείμενο. Οι ασκήσεις του Rhubarb μπορούν να χρησιμοποιηθούν για κείμενα που ήδη έχουν μελετήσει τα παιδιά. Έτσι ασκούνται στο λεξιλόγιο και στη σύνταξη του κειμένου, ενώ ταυτόχρονα ανακαλούν από τη μνήμη τους το κείμενο και το κατανοούν καλύτερα. Άλλες γλωσσικές δεξιότητες που είναι δυνατόν να εξασκήσουμε με τέτοιου είδους ασκήσεις είναι η χρήση των μερών του λόγου.

2^ο δίωρο

Το 2^ο δίωρο αφιερώνεται στην επεξεργασία των γραμματικών φαινομένων (συνώνυμα, χρήση σημείων στίξης) μέσα από την αξιοποίηση του Επεξεργαστή Κειμένου.

Στο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 5 τα παιδιά θα χρησιμοποιήσουν το θησαυρό προκειμένου να ασκηθούν στη χρήση συνώνυμων λέξεων ή το Ηλεκτρονικό Λεξικό του Τριανταφυλλίδη.

Στο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 6 θα βάλουν τα σημεία στίξης στον πρώτο διάλογο και στη συνέχεια θα διορθώσουν τα ορθογραφικά λάθη του δεύτερου διαλόγου. Ο στόχος είναι να συζητήσουν για την σωστή ορθογραφία με την ομάδα και όχι να χρησιμοποιήσουν μηχανικά τον ορθογραφικό έλεγχο.

Στη συνέχεια τα παιδιά θα ανοίξουν το λογισμικό Ιδεοκατασκευές και θα αρχίσουν με τα πρώτα στάδια παραγωγής γραπτού λόγου, ακολουθώντας τις οδηγίες του ΦΥΛΛΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 7.

Αρχικά θα πρέπει να εισάγουν τα στοιχεία του χρήστη (όνομα, κωδικός πρόσβασης και τμήμα) που είναι απαραίτητα για την είσοδο ή την επανεργασία με το λογισμικό.

Στη συνέχεια επιλέγουν τον τύπο του κειμένου (αφηγηματικό στη συγκεκριμένη περίπτωση), το θέμα,  το ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται, τη διάθεση την οποία θα αποπνέει το προς συγγραφή κείμενο και τα κύρια σημεία του περιεχομένου του. Αυτή είναι η φάση της αρχικής διαμόρφωσης των στοιχείων.

Το επόμενο στάδιο είναι η φάση της γέννησης και της αρχικής καταγραφής των ιδεών. Τα παιδιά θα πρέπει να συζητήσουν και να γράψουν με απλούς όρους όλες τις ιδέες που έχουν στο μυαλό τους αφήνοντας το νου και την φαντασία ελεύθερα (βοηθούμενοι/-ες κι από τα σχετικά εικονίδια του προγράμματος) χωρίς να βιάζονται και να ανησυχούν για το αποτέλεσμα της εργασίας τους. Οι ιδέες αυτές  αργότερα θα οργανωθούν και θα παρουσιαστούν συστηματικά. Ο/η εκπαιδευτικός στη φάση αυτή καθοδηγεί διακριτικά και εξηγεί δυσνόητα σημεία της διαδικασίας. Οι ιδέες θα μπορούσαν να έχουν σχέση με τα πρόσωπα, τα συμβάντα, τον τόπο και το χρόνο της ιστορίας.

Το επόμενο στάδιο είναι η φάση της ταξινόμησης των αρχικών ιδεών που γεννήθηκαν στο προηγούμενο στάδιο και η τοποθέτησή τους σε μια λογική σειρά, ώστε να εμφανίζεται συγκροτημένη η δομή του κειμένου σε πρόλογο, κύριο θέμα και επίλογο. Η εμφάνιση συγκροτημένης δομής σε ένα γραπτό κείμενο βοηθά το συγγραφέα – μαθητή να οργανώνει και να εκφράζει με ευθύτητα και συνέχεια τη σκέψη του στο γραπτό αφενός κι αφετέρου βοηθά τον αναγνώστη να κατανοήσει το κείμενο(να αποχτήσει πλήρη και σαφή εικόνα για το νόημα του κειμένου).

3^ο δίωρο

Τα παιδιά ανοίγουν το λογισμικό και στο εικονίδιο αυτό επιλέγουν την έκθεση που έχουν αφήσει στη μέση και πρέπει να την επεξεργαστούν.

Στο στάδιο αυτό γίνεται η ανάλυση των ιδεών και η σταδιακή σύνθεση του κειμένου. Τα παιδιά εμπνέονται και συνθέτουν κείμενο για καθεμιά ιδέα ξεχωριστά, στο οποίο αναλύουν και περιγράφουν με λεπτομέρειες πρόσωπα, χαρακτηριστικά, σχέσεις, γεγονότα, δράσεις και οποιοδήποτε άλλο στοιχείο δίνει νόημα στην ιδέα.

Στο επόμενο στάδιο γίνεται ο επανέλεγχος και η βελτίωση της δομής των ιδεών, από τις οποίες συνθέτονται τα κείμενα. Το στάδιο αυτό είναι βασικό και απαραίτητο, γιατί κατά τη διαδικασία της συγγραφής συχνά γράφονται λανθασμένα και παραβλέπονται από τον/την συγγραφέα νοηματικά ή γραμματικά στοιχεία, τα οποία σε ένα δεύτερο επίπεδο ελέγχου γίνονται αντιληπτά. Τα παιδιά στο πλαίσιο αυτό ξαναδιαβάζουν τα κείμενα που συνέγραψαν και τα κάνουν πιο σαφή, πιο κατανοητά τροποποιώντας και τακτοποιώντας τις σκέψεις και τις ιδέες τους.

 Στο επόμενο στάδιο τα παιδιά ενδιαφέρονται να αυξήσουν το ενδιαφέρον των αναγνωστών/τριών. Για το σκοπό αυτό προσθέτουν στο κείμενο περισσότερα στοιχεία και λεπτομέρειες που κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον του/της αναγνώστη, τον/την κρατούν σε αγωνία, τον/την ταυτίζουν με κάποιο ή κάποιους ήρωες, κορυφώνουν τη δράση της ιστορίας του κειμένου  διεγείροντας τις αισθήσεις και προκαλώντας τον /την  αναγνώστη.

Στο επόμενο στάδιο τα παιδιά, αν κρίνουν σκόπιμο, χρησιμοποιούν έτοιμους λεκτικούς τύπους (μέρη του λόγου) που διαθέτει το πρόγραμμα για να συνδέσουν προτάσεις και παραγράφους (να βελτιώσουν τη ροή) του κειμένου που για πρώτη φορά εμφανίζεται σαν ενιαίο σύνολο.

Τέλος στο επόμενο στάδιο τα παιδιά εξωραΐζουν και βελτιώνουν τη συνολική εικόνα του κειμένου που συνέγραψαν μορφοποιώντας το με τα εργαλεία που παρέχει το πρόγραμμα. (γραμματοσειρές, χρώματα, στοίχιση κειμένου, εκτύπωση του κειμένου).

Επέκταση της δραστηριότητας

Ως επέκταση τα παιδιά θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ιστολόγιο, όπου θα αναρτούν τις πληροφορίες και τις περιλήψεις των βιβλίων που διαβάζουν. Επίσης, μπορούν να αναζητήσουν στο διαδίκτυο και αλλού παραμύθια που σχετίζονται με τη διαπολιτισμική αγωγή. Το παραμύθι Το χαρούμενο λιβάδι προσφέρεται για δραματοποίηση και δημιουργία θεατρικού το οποίο μπορεί να παιχτεί από τα παιδιά στη γιορτή λήξης. Για τη δημιουργία εννοιολογικών χαρτών, τέλος, μπορεί να χρησιμοποιηθεί το λογισμικό Kidspiration.

Βιβλιογραφία

• Βιβλίο του Δασκάλου  Γ΄ Δημοτικού
• Έκθεση  Γ΄ Δημοτικού,  Εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ
• Γλώσσα Γ΄ Δημοτικού,   Εκδόσεις  ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ

·         “Αξιοποίηση του εκπαιδευτικού λογισμικού ΙΔΕΟΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ στη διδακτική του Γλωσσικού μαθήματος”, εργασία του δασκάλου Γιάννης Μόκια.

·         Πληροφορική και εκπαίδευση,  Α. Ράπτης, Α. Ράπτη,  Αθήνα 1997